خیلی از ما سریال تلوزیونی مسافری از هند را به خاطرداریم. سریالی که در زمان پخش با اقبال خوبی روبه رو شد و هنوز بعضی ازبازیگران این سریال تلوزیونی با نام این سریال شناخته می شوند. اما قرارنیست در مورد این سریال صحبت کنیم فقط در مورد بحث نکته ای است که به صورتگریزی در این سریال مطرح شد آن هم ازدواج یک ایرانی مسلمان با یک هندی غیرمسلمان بود. اینکه چرا و به چه دلیل ازدواج مسلمان و غیر مسلمان باطل است؟تردیدی نیست که ازدواج و میل به زناشویی زن و مرد از غرایز اولیه نوع بشراست و هر انسانی به صورت طبیعی علاقمند به ازدواج و تولید مثل است، از اینجهت در طول تاریخ همه ملل در انتخاب همسر امور زیادی را مراعات کرده و امرازدواج را با ملاحظه شرایط زیادی انجام می داده اند. از جمله اموری که مللمختلف در گذشته برای انتخاب همسر خویش مراعات می کردند و سخت پایبند آنبودند این بود که همسرانشان از نظر اعتقادی سالم باشند، بدین معنی کهمعتقد بودند، همان طور که سلامت جسمی پدر و مادر در سلامت فرزند مؤثر موثراست، سلامت روحی، اخلاقی و عقیدتی نیز در سعادت فرزند موثر خواهد بود. ازنظر ادیان مختلف کسانی که دارای اعتقاد مشترک با هم نباشند بیگانه محسوبمی شوند لذا ادیان مختلف به شدت پیروان خود را از ازدواج با بیگانگان برحذر داشته اند. اما اسلام برای پیروان ادیان دیگر احترام زیادی قایل است.با این وجود، عواطف اجتماعی و ارتباط صمیمانه را بر محور ایمان، تقوا و براساس دین الهی محدود می کند و در آیات بسیاری، مسلمانان را از برقراریچنین ارتباطی نزدیک منع می کند و آنها را از اینکه در روابط خود، دوستی وسرپرستی غیر مسلمانان را بپذیرند، سخت بر حذر می دارد. با توجه به اینکهاقدامات پیشگیرانه و احتیاطی، منطقی ترین روش برای جلوگیری از نفوذانحرافات فکری، عقیدتی و اخلاقی بیگانه است، اعمال محدودیت از سوی اسلامنسبت به مسئله ازدواج مسلمان با اهل کتاب بر همین اساس قابل تفسیر است. بههمین دلیل در این شماره قرعه کلام را به نام حجت الاسلام و المسلمینمحمدرضا عنایتی یکی از محققان و پژوهشگران اصول فقه انداخته ایم و با اینمحقق به صحبت نشسته ایم.

ازدواج آری یا نه؟

دین ما که با برنامه ای است برای لحظه، لحظه ی زندگیما دستور و برنامه دارد چه برسد به مقوله ی مهمی به نام ازدواج اما اینسؤال مطرح می شود که ادیان دیگر چطور؟ یکی از ادیانی که به شدت پیروان خودرا از ازدواج با بیگانگان برحذر داشته، آیین یهود است. در بخش های مختلفیتورات به شدت یهودیان را از ازدواج با بیگانگان منع کرده است و آن را ازگناهان کبیره معرفی کرده است. ممنوعیت ازدواج با بیگانگان یکی به سببمصونیت اعتقادی پیروان دین بوده و یا به جهت حفظ ملیت و اصالت نژاد وقومی. در آیین مسیحیت و مجوسیّت نیز ازدواج با بیگانگان ممنوع است. دراسلام ممنوعیت ازدواج با بیگانگان در موارد محدودی که مطرح بود، یعنی مبنیبر حس ملی گرایی و برتری قومی نبوده، بلکه به جهت مصونیت اعتقادی مسلمانانو دور نگه داشتن آنان از آلودگی های اخلاقی و حفظ اصالت خانوادگی بودهاست. از نظر فقهای اسلام ازدواج با زنان یهودی و مسیحی به عنوان یک اصلاولی جایز است، هر چند اکثر فقهای شیعه ازدواج با اهل کتاب را تنها بهصورت موقت جایز دانسته اند، ولی همه فقهای اسلام ازدواج دائم با مشرکان راممنوع دانسته اند.
دانشمندان اسلامی ازدواج زن مسلمان با مرد کتابی راصحیح نمی دانند حتی در ماده ( 1059 ) قانون مدنی به تصریح می گوید: ازدواجزن مسلمان با غیر مسلم نیز جایز نیست.
در خصوص ازدواج مرد مسلمان با زن کتابی در بین فقهای اسلامی اختلاف نظر است.
1) جایز نیست و دلیل آن آیه 221 سوره بقره است. البته باید گفت که اهل کتاب کافر هستند اما مشرک نیستند.
2) مرد مسلمان در نکاح موقت می تواند با زن غیر مسلمان ازدواج بکند ولی در نکاح دائم جایز نیست.
3) هم در نکاح دائم و هم در نکاح موقت جایز است. دیل این قول آیه4 سوره المائده است.
المحصنات من المومنات و المحصنات من الذین اوتوا الکتاب من قبلکم إذا اتیتموهن اجورهن محصنین غیر مسافحین و لا متخذی اخدان.......
در جمع بندی میان سه قول بنظر می آید قول سوم، قول مناسب تری باشد. در این خصوص سه نکته قابل توجه است که به آنها اشاره می کنم.
1)هر چند زرتشتیان دارای کتاب آسمانی نیستند، اما چون رفتار پیامبر اسلام باآنها، همان رفتاری بوده که با یهودیان و مسیحیان داشته است بنابراین دراین حکم هم ملحق به آنها هستند.
2) اگر مرد مسلمانی با زن غیر مسلمان ازدواج کرد قوانین حاکم بر روابط خانوادگی قوانین اسلام است.
3)در ماده ( 1060 ) قانون مدنی: ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی در مواردیکه منع قانونی وجود نداشته باشد موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت است.

تأکید می شود که...

ما نباید در کار خدا چرا بیاوریم چون می دانیم خیر وصلاح ما را بهتر از ما و پدر و مادر ما می خواهد اما بالاخره باید بدانیمچرا این ازدواج تحریم است یا نه؟ باید بتوانیم جواب دوست و دشمن را بدهیمپس فلسفه تحریم این ازدواج در قرآن و روایات، خوف تأثیرپذیری مسلمان ازغیر مسلمان و راه یافتن ضعف عقیدتی و اخلاقی به مسلمانان ذکر شده است.
ازآن جا که تأثیرپذیری در مورد مردان ( به خصوص در دوران حاکمیت اسلام )ضعیف تر است، در شرایطی که غیر مسلمان ضعیف بوده و با مسلمانان قرار دادذمه امضا کرده باشند، به مردان اجازه ازدواج داده شده است اما از آن جا کهزنان به صورت نسبی در معرض تأثیرپذیری قرار دارند، از این ازدواج مطلقاًمنع شده اند. صدوق در کتاب علل الشرایع در مورد این که چرا ازدواج مردانبا زنان مستضعف ناصبی جایز است، ولی زنان حق ندارند با چنین مردانی ازدواجکنند، روایتی را از زراره نقل کرده که امام صادق ( ع ) فرمود: « با زنانشکاک و مردد در دین خود ازدواج کنید و زنان مسلمان را به شکاکان تزویجننمایید، زیرا زن از شوهرش تربیت می پذیرد و شوهر او را مجبور می کند کهبه آیین خود در آید».
علامه مجلسی در بحارالانوار روایتی به همین مضمونآورده که: « از افراد بی اعتقاد زن بگیرید، ولی به آنان زن ندهید، زیرازنان در معرض تأثیرپذیری از مردان هستند و مردان زنان را مجبور به پذیرشآیین خود می کنند». ممکن است گفته شود اگر فلسفه حکم چنین است، پس چهمانعی دارد در شرایطی، با اطمینان به این که چنین خطری وجود ندارد، بلکهشرایط به گونه ای است که زنان می توانند شوهرانشان را به پذیرش اسلاممتمایل سازند، این ازدواج جایز باشد، چنان که مسیحیان در شرایطی که به اینامر اطمینان داشته باشند، به زنان خویش چنین اجازه ای می دهند.
پاسخاین است که اولا این مسئله صرفاً یک تصور از زن پیش از ازدواج است و پس ازازدواج ناخودآگاه و به تدریج تحت تأثیر قرار خواهد گرفت، زیرا در هر حالنمی توان تأثیر آنان از مردان را نادیده گرفت. ثانیاً: آن چه در فلسفه حکمتحریم ازدواج و تفاوت زن و مرد یاد شد، علت تامه حکم نیست، چه این که ممکناست مصالح و مفاسد بسیار دیگری نیز در وضع حکم فوق مطرح باشد که از آن بیاطلاعیم. شاید یکی از دلایل این باشد که بعضی از فقها با استناد به آیه: «لن یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا» ( سوره نسا) بر عدم جوازازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان استدلال می کنند، چه این که لازمه اینازدواج، تسلط غیر مسلمان بر مسلمان خواهد بود. بدین گونه که طبق آداب ورسوم اجتماعی زن مطیع شوهرش است. و لازمه ازدواج با غیر مسلمان، سلطه ویبر مسلمان خواهد بود. بعضی از نویسندگان معاصر هم عدم ازدواج زن مسلمان بامرد کافر را معمول عدم اعتراف غیر مسلمان به مشروعیت آیین اسلام دانستهاند، بدین معنا که زن مسیحی در خانواده مسلمان، عقیده و دین او قابلاحترام است، زیرا آزادی مذهب از طرف اسلام پذیرفته شده و به عنوان اهلکتاب شناخته شده است، ولی زن مسلمان در خانواده مسیحی به طور طبیعی موردتحقیر قرار خواهد گرفت، زیرا مسیحیت آزادی دینی و دین اسلام را به عنواندین آسمانی قبول ندارد و تنها مذهب نجات بخش را آیین مسیح می داند، چنانکه یهودیت و دین زرتشت چنین تلقی دارند و این احتمال بسیار مقبول است.

تکلیف عشق و علاقه

حالا آمدیم و کسی اصرار بر ازدواج با غیر مسلمان غیرکتابی داشته باشد چکار باید بکند؟ بالاخره این وسط پای عشق و علاقه درمیان است، چه باید کرد؟ در این صورت باید گفت که از آنجا که یکی از آنهامعتقد به خدا و دیگری کافر به خدا است این دو نمی توانند با هم زندگیبکنند زیرا باید هم کفو باشند، اما در صورت وجود عشق و علاقه در میان آنهابایستی زن یا مرد غیر کتابی را به دین دعوت کرد و در صورت پذیرش دعوت بهازدواج کرد.
به دلیل نفی سبیل ازدواج زن مسلمان به اهل کتاب ممنوع است.لن یجعل الله بالکافرین علی المومنین سبیلا. پیامبر می فرماید: غالباًزنان تابع دین شوهرانشان هستند این فقط مکتب نیست بلکه رفتار، راه و روش ومنش زن. در جوامع اسلامی غالباً از مرد تبعیت می کنند. چنانچه پس ازازدواج مرد کافر شود ازدواج فسخ می شود و مهریه به زن تعلق می گیرد. هرگاه شوهر مسلمان شود و زن او غیر مسلمان باشد نکاح به قوت خود باقی است.

احترام به حریم دین

و نکته ی آخر که حفظ سیادت اسلام و جامعه اسلامی ازجمله وظایف عمومی است که نقض آن از حدود اختیارات مسلمانان خارج بوده و براساس « قاعده نفی سبیل » حتی تعهدات بین المللی نیز نمی توانند ناقض آنباشند. این اصل کلی تحت قانون « ألإسلامُ یَعلُو وَ لا یُعلی عَلیه»، بهصورت یک قاعده حقوقی در فروع و موارد گوناگون حقوق اسلامی استفاده می شود.
بنابراین، دادن هر نوع امتیاز سیاسی، اقتصادی، نظامی، غذایی و اجتماعیبه غیر مسلمانان که به سیادت اسلام و جامعه مسلمانان لطمه وارد آورد، بیارزش و بی اعتبار خواهد بود.
قرآن کریم در این زمینه می فرماید:« وَ لَن یَجعَلَ اللّه لِلکافِرینَ عَلَی المُؤمِنینَ سَبِیلاً» (نساء : 141)
ازسوی دیگر، به مسلمانان هشدار می دهد:« یا ایّها الَذِینَامَنُولاتَتَخِذُوابِطَانَهً مِّن دُونِکُم لا یَألُونَکُم خَبَالاًوَدُّوَا مَا عَنتُم قَد بَدَتِ البَغضاءُ مِن أَفَواهِهِم وَ مَا تُخفِیصُدُورُهُم أَکبَرُ قَد بَیَنَاَ لَکُمُ الاَیاتِ إِن کُنتُم تَعقِلُونَ»(آل عمران:118)
وقتی دوست گرفتن افراد غیر مسلمانان این چنین نتایجناگوار به بار آورد و فرصتی به آنان دهد که در تباه نمودن کارها و افسادامور بکوشند و توطئه های خصمانه به راه اندازند، نتایج و آثار سیادت وتسلط آنان بر مسلمانان و تصدی مقامات دولتی و سیاسی و نظامی و اقتصادی ازطرف غیرمسلمانان چگونه خواهد بود؟ توجه به این نکته نیز ضروری است کهازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان، با توجه به تسلطی که مرد بر خانوادهدارد، به نحوی مسئله سیادت غیر مسلمان بر مسلمان را به دنبال خواهد داشت.
درپایان اگر بخواهیم جمع بندی در این زمینه داشته باشیم چگونه می توانیم اینآگاهی را به جوان امروز بدهیم که این ازدواج در اسلام منع شده و خیرو صلاحدر آن است؟
با وجود تمام احترامی که اسلام برای پیروان ادیان دیگرقایل است، ولی عواطف اجتماعی را بر محور ایمان، تقوا و بر اساس دین الهیمحدود می کند و اجازه تجاوز از این حدود را نمی دهد و با عواطف و دوستیهایی که از چهار چوب ملاک تعیین شده تجاوز کنند، برخوردی شدید نموده و درآیات بسیاری، مسلمانان را از برقراری چنین ارتباطی نزدیک و صمیمانه منع میکند و مسلمانان را از اینکه در روابط خود، دوستی و سرپرستی غیر مسلمانانرا بپذیرند، سخت برحذر می دارد، البته نه به دلیل آنکه دوست داشتنانسانهای دیگر را امری زشت و مذموم بداند و در هر حال و به طور مطلقطرفدار بغض مسلمان نسبت به غیر مسلمان باشد، بلکه به این دلیل که اولاًایشان به دلیل اختلاف عقیده و دین، قابل اعتماد و اطمینان نیستند، چرا کهوقتی ارتباط و پیوندشان ظاهری و صوری بوده، مطمئناً در باطن، طور دیگریدرباره آنان فکر می کنند. به همین دلیل، تظاهر دشمن به دوستی نباید آنانرا غافل کند و موجب شود که آنان دشمن را دوست پندارند و به او اطمینانکنند. ثانیاً روابط دوستانه و صمیمانه مسلمان با غیر مسلمان باید در حدیباشد که دست کم عضویتش با پیکره اسلامی ناسازگار نباشد؛ یعنی به وحدت واستقلال پیکره اسلامی آسیبی نرساند و تظاهر آنان به دوستی مسلمانان نبایدموجب غفلت آنان شود و - همانگونه که در تاریخ نیز بارها تجربه شده است- ازاین ناحیه متحمل ضربات جبران ناپذیر شوند. باید این روابط در حدی باشند کهعضویت در یک پیکره و جزئیت در یک کل ایجاب می کند روشن است که این مسئله -چنان که از اطلاق آیات کریمه و سیره معصومان علیهم السلام نیز استفاده میشود - منافاتی با احسان و نیکی به غیر مسلمان ندارد.
منبع: ماهنامه شاهد جوان شماره51